Prefrontal cortex là gì? Đặc điểm của vùng vỏ não trước trán

1. Hiểu rõ Prefrontal cortex là gì?

Prefrontal cortex được định nghĩa là vùng vỏ não ở trước trán, có vai trò điều hành chức năng cao cấp của con người, chẳng hạn như khả năng ra quyết định, phát triển nhân cách, kiểm soát hành vi, thiết lập mục tiêu.

Các nghiên cứu y học chỉ rõ rằng Prefrontal cortex có ảnh hưởng lớn dến hành vi và hoạt động sinh lý của con người. Prefrontal cortex được tính toán chiếm hơn 10% thể tích của não bộ nên có khả năng tham gia điều phối nhiều chức năng cơ thể, trong các chức năng dường như không thể kể hết trong phạm vi của một bài viết đó, điều hành là chức năng quan trọng nhất.

Chức năng điều hành của Prefrontal cortex có thể sẽ được định nghĩa khác nhau dựa theo từng ngữ cảnh, trạng thái thực tế song nhìn chung đây là chức năng nhận thức cấp cao của con người. Nhờ nó, nhận thức của con người trở nên đặc biệt, nó tạo nên sự khác biệt rõ rệt giữa con người với các loài động vật.

Chức năng này sẽ giúp chúng ta kiểm soát được hành vi cá nhân, có thể ra quyết định, lên kế hoạch hay tự giải quyết mọi vấn đề. Khi Prefrontal cortex bị tổn thương, con người vẫn có thể vận động, suy nghĩ và cảm nhận mọi thứ bình thường nhưng sẽ gặp phải khó khăn đối với việc kiểm soát hành vi và tính cách dễ bị thay đổi, cảm xúc thất thường hoặc rơi vào trạng thái rối loạn.

2. Đặc điểm cơ bản của Prefrontal cortex

Nắm giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với não bộ nói riêng và toàn bộ cơ thể con người nói chung nên tìm hiểu về Prefrontal cortex là gì là việc cần thiết đối với mỗi người, ngay cả khi chúng ta không làm việc trong ngành y tế - dược, không phải là một bác sĩ khoa nội thần kinh. Phía sau định nghĩa cơ bản là rất nhiều thông tin thú vị về vỏ não trước trán (Prefrontal cortex). Khám phá ngay để hiểu nhiều hơn về cơ thể mình bạn nhé.

2.1. Cấu trúc của Prefrontal cortex

Hơn 10% Prefrontal cortex trong não bộ được phân chia cấu trúc như thế nào? Tìm hiểu rõ về cấu trúc để biết chức năng cụ thể mà từng phần bên trong nó đảm nhiệm cũng như có biện pháp chăm sóc, tránh tổn thương hiệu quả, phù hợp với từng phần của Prefrontal cortex bạn nhé.

2.1.1. Phần giữa của Prefrontal cortex

Phần trung tâm của vỏ não trước có tác động đến trí nhớ con người, khả năng tự phản ánh, kỹ năng xử lý cảm xúc. Nó tạo ý thức về hành động khi cần. Nếu phần này bị tổn thương sẽ dẫn con người đến sự thờ ơ, mất tập trung, có thể tạo ra các hành động tự phát.

2.1.2. Phần bên của Prefrontal cortex

Phần này có chức năng điều khiển vận động và xử lý cảm giác. Không phải ra quyết định mà phần này tiến vào giai đoạn sau đó – thực hiện kế hoạch, theo dõi tiến độ thực hiện và hiệu suất của kế hoạch. Con người có thể sắp xếp kế hoạch hay mọi thứ một cách có trình tự. Nếu bị chấn thương, con người sẽ dễ bị rối loạn trong việc sắp xếp hay chuyển đổi công việc, hoạt động; khó thích ứng vơi quy tắc.

2.1.3. Phần vỏ não trước trán vùng ổ mắt

Vùng não này giúp con người kiểm soát cảm xúc và hành vi.
Nó giúp chúng ta kiềm chế những hành động bốc đồng, bỏ qua các yếu tố gây xao nhãng, và cư xử đúng mực theo các quy tắc xã hội.

Có một trường hợp nổi tiếng là anh Phineas Gage – một công nhân đường sắt. Anh bị tai nạn khi một thanh sắt đâm xuyên qua hộp sọ, làm tổn thương vùng não quan trọng này. Dù sống sót, nhưng sau tai nạn, tính cách của Gage thay đổi hoàn toàn: anh trở nên nóng nảy, bốc đồng và hay nói những lời thiếu lịch sự, không phù hợp với hoàn cảnh.

Các nhà nghiên cứu phát hiện rằng, khi vùng vỏ não trước trán – đặc biệt là phần ổ mắt bị tổn thương, con người thường sẽ có những thay đổi tương tự về cảm xúc và hành vi.

2.2. Chức năng hoạt động của Prefrontal Cortex

Vùng vỏ não trước trán giữ vai trò như "bộ chỉ huy" của não bộ. Nó giúp con người đặt ra mục tiêu và lên kế hoạch để đạt được những mục tiêu đó một cách hiệu quả. Nhờ tiếp nhận thông tin từ nhiều khu vực khác nhau trong não, vùng này có khả năng phân tích, xử lý và điều chỉnh hành vi sao cho phù hợp với hoàn cảnh thực tế.

Không chỉ hỗ trợ việc lập kế hoạch, vùng Prefrontal Cortex còn giúp con người duy trì sự chú ý, kiểm soát các hành vi bốc đồng, và điều tiết cảm xúc trong các tình huống xã hội. Nhờ đó, chúng ta có thể suy nghĩ trước khi hành động, dự đoán hậu quả của các lựa chọn và cư xử đúng mực trong những tình huống khác nhau. Đây cũng là nơi giúp ta cân nhắc giữa phần thưởng ngắn hạn và lợi ích dài hạn, từ đó đưa ra quyết định thông minh hơn.

Ngoài ra, khả năng giải quyết vấn đề, thích nghi khi hoàn cảnh thay đổi, và đánh giá các thông tin phức tạp cũng đều gắn liền với hoạt động của vùng vỏ não này. Khi khu vực này bị tổn thương, người ta thường trở nên khó kiểm soát cảm xúc, dễ hành động bốc đồng và gặp khó khăn trong việc ra quyết định. Một số người thậm chí còn mất khả năng điều chỉnh hành vi để phù hợp với môi trường xung quanh.

2.3. Prefrontal Cortex phát triển như thế nào?

Về mặt sinh học, não bộ phát triển theo hướng từ phía sau ra phía trước, và vùng vỏ não trước trán là phần cuối cùng đạt đến độ trưởng thành hoàn chỉnh. Điều này không có nghĩa là trẻ nhỏ không có khả năng suy nghĩ hay ra quyết định, mà là những kỹ năng như lập kế hoạch dài hạn, đánh giá rủi ro hay kiểm soát cảm xúc vẫn chưa được hình thành đầy đủ ở giai đoạn đầu đời.

Trong độ tuổi thanh thiếu niên, não bộ bắt đầu thiết lập thêm nhiều kết nối giữa các tế bào thần kinh, giúp tăng cường khả năng liên kết và xử lý thông tin giữa các vùng khác nhau trong não. Nhờ vậy, các kỹ năng như tự kiểm soát, suy luận logic hay ra quyết định dần được cải thiện. Tuy nhiên, quá trình này không phải lúc nào cũng diễn ra đồng đều. Ví dụ, một thiếu niên 15 tuổi có thể hiểu được những rủi ro giống như người lớn khi được hỏi trong tình huống lý thuyết, nhưng lại hành động thiếu suy nghĩ hoặc bốc đồng trong tình huống thực tế, đặc biệt là khi bị căng thẳng.

Nguyên nhân của sự mâu thuẫn này là do vùng vỏ não trước trán vẫn chưa kết nối chặt chẽ với hệ limbic – vùng kiểm soát cảm xúc như sợ hãi, tức giận hay phản ứng "chiến hay chạy". Vì thế, khả năng lý trí của các em chưa thực sự kiểm soát được những phản ứng cảm xúc mạnh trong thực tế.

Kinh nghiệm sống cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình trưởng thành của vùng não này. Những thanh thiếu niên thường xuyên được tiếp xúc với các tình huống đa dạng, có cơ hội rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề và tự lập, thường phát triển khả năng kiểm soát hành vi tốt hơn. Tuy nhiên, hầu hết các nhà khoa học đều đồng ý rằng phải đến khoảng 25 tuổi, vùng vỏ não trước trán mới thực sự hoàn thiện. Khi đó, con người mới có thể kiểm soát tốt hơn cảm xúc, hành vi và ra quyết định một cách chín chắn.

3. Hậu quả khi vùng vỏ não trước trán (Prefrontal Cortex) bị tổn thương

Khi Prefrontal Cortex – vùng não chịu trách nhiệm kiểm soát hành vi, cảm xúc và lập kế hoạch – bị tổn thương, những thay đổi tiêu cực về tính cách và hành vi có thể xảy ra một cách rõ rệt. Người bị ảnh hưởng có thể trở nên dễ cáu gắt, bốc đồng hoặc hành xử thiếu kiềm chế so với trước kia. Những chuẩn mực xã hội thường ngày trở nên khó tuân thủ, khiến họ có xu hướng cư xử không phù hợp, thậm chí có những hành vi mang tính chống đối xã hội.

Một số người có tổn thương ở vùng này có thể dễ phạm phải các hành vi vi phạm pháp luật như trộm cắp hoặc gây rối, không hẳn vì cố tình mà do khả năng kiểm soát hành vi bị suy giảm. Họ cũng thường gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc, dễ rơi vào trạng thái mất kiểm soát hoặc phản ứng thái quá trước những tình huống bình thường.

Ngoài ra, nhiều nghiên cứu cho thấy các rối loạn tâm thần và thần kinh phổ biến cũng có liên quan đến sự rối loạn chức năng ở vùng vỏ não trước trán. Chẳng hạn, chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) thường đi kèm với sự suy yếu trong khả năng tập trung và điều chỉnh hành vi bốc đồng – hai chức năng chính của Prefrontal Cortex. Tương tự, những người mắc rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và hành vi, đặc biệt khi đối mặt với các tình huống gợi nhớ đến sang chấn.

Các rối loạn nghiêm trọng hơn như tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực cũng có liên hệ đến sự hoạt động bất thường ở vùng não này. Những người mắc các tình trạng này thường có sự xáo trộn trong suy nghĩ, cảm xúc và hành vi, dẫn đến những biểu hiện cực đoan hoặc khó kiểm soát.

Nhìn chung, Prefrontal Cortex không chỉ đóng vai trò thiết yếu trong việc vận hành cuộc sống hằng ngày mà còn giúp chúng ta duy trì sự cân bằng giữa lý trí và cảm xúc. Việc hiểu rõ hơn về chức năng và vai trò của vùng não này cho phép chúng ta phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn cho những người đang gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần và thần kinh. Đồng thời, nhận thức Prefrontal Cortex là gì cũng là lời nhắc nhở mỗi người hãy chú ý hơn đến sức khỏe não bộ – không chỉ để chữa lành mà còn để bảo vệ, duy trì và phát triển khả năng sống khỏe mạnh cả về tinh thần lẫn hành vi.